Baltu Noyan’ın isyanının bastırmış olan komutanlar arasında yer alan Sülemiş Noyan bu dönemden sonra gücü bir hayli artırmıştı. Gazan Han, daha önce Baltu’da olan Celayirlilerin hakimiyetini Sülemiş’e vermiştir. Bu onun daha çok güçlenmesine neden olmuştur. Müellifimiz Aksarayi “onun Anadolu’da hakimiyet kurmayı amaçladığını yazmaktadır.” [1] Yukarıda zikrettiğimiz gibi Sülemiş, Baltu Noyan isyanında Emir Kutluğ Şah’ın emrinde iyi hizmetlerde bulunmuştur. İsyan eden noyanı bizzat götürüp Gazan Han’a teslim eden Sülemiş Anadolu valiliğine atanmayı beklerken bu isteğinin boşa çıkmasıyla düş kırıklığına uğramıştır. Öte yandan çevre beylik ve topluluklara haber salan Sülemiş onlara menşur ve sancaklar vererek bağımsız bir yönetim kurma amacı ortaya çıkmaktadır.
İsyan girişiminde tek başına değildi Taştimur ve İkbal onun yanında yer alıyorlardı. Öte yandan Bayancar ve Bukcur Noyan isyana karşı davranmış fakat daha sonra Sülemiş tarafından yakalanıp öldürülmüşlerdir. Bu hamle Anadolu’da rakipsiz kalması anlamına geliyordu. Daha fazla güç toplamak amacıyla Karamanoğlu Güneri Bey’den 10 bin atlı ve mektuplaşmalar sonucu Memlük sultanı Laçin’den yardım almıştır. Sülemiş’in emrindeki asker sayısı az zamanda 60 bini bulmuştu.[1] Kendisine isyanın merkezi olarak Kazova’yı belirlemişti.
O sıralarda Anadolu ve İran’da yoğun olarak kendisini gösteren kış şartları ağır olduğundan isyan haberi geç ulaşmıştı. Suriye seferine çıkmak için hazırlıklar yapan Gazan Han vazgeçerek isyanı bastırmanın telaşına düşmüştür. Nihayet 15 Şubat 1299’da Kutluğ Şah, Çoban, Sutay gibi Noyanları emrindeki yaklaşık 35 bin kişilik orduyla birlikte Anadolu’ya hareket ettiler. Kuvvetler Anadolu sınırlarından girdiğinde Sülemiş Sivas önlerinde şehri kuşatmış halde bulunmaktaydı.[2] Halk İlhanlı-Selçuklu yönetimine bağlılığını göstermiş şehri iyi savunmuş teslim olmamışlardır. Bir müddet süren kuşatmadan sonra sonuç alamayacağını ve İlhanlı kuvvetlerinin iyice yaklaştığını haber alan Sülemiş kuşatmayı kaldırmıştır. Emir Çoban ve Sülemiş 27 Nisan 1299 Erzincan Akşehir’de karşılaşmışlar, savaşın kaybedeni isyancı Moğol komutanı olmuş hemen ardından Behisni’ye kaçmış daha sonra Memlükler Devletine sığınmak üzere güneye doğru hareket etmiştir.[3] İsyan eden diğer Taştimur, İsen, Çerkez gibi komutanlar yakalanmışlar ardından 31 Mayıs 1299’da idam edilmişlerdir.
15 Mayıs 1299’da Şam’a ulaşan Sülemiş, Memlükler tarafından iyi bir şekilde karşılaşmıştır.[4] Bir müddet Şam’da bulunan Sülemiş ve kardeşi Kutaktu daha sonra Mısır’a hareket etmişlerdir. Burada onlara sultan tarafından büyük bir teveccüh gösterilmiş, iyi şekilde ağırlanmış, ıktalar verilmiştir. Önce Şam, Halep sonra da Anadolu’ya geçen Sülemiş’in yanında Memlük emirleri Seyfeddin Balaban, Bedreddin Zerdekaş, Biktimur Halebi ile birlikte 4 bin kişilik askeri birlik vardı. Akçaderbend havalisinde İlhanlı birliğine rast gelinmiş burada yapılan mücadelede Sülemiş yenilmiş fakat kaçmayı başarmış Biktimur Halebi öldürülmüştür. Ankara havalisinde bulunduğu sırada kale komutanı tarafından yakalanan Sülemiş 12 Eylül’de Tebriz’e gönderilmiştir. Tebriz’de eziyetlere maruz kalmış nihayet 27 Eylül’de öldürülmüştür. Daha sonra bedeni yakılmış külleri savrulmuştur. Bu isyandan sonra başlayan dörtlü idare sistemi Muineddin Mehmed Bey’in baskı ve zorbalığa dayanan vergi alma sistemi halkı bezdirmiş isyan etme noktasına getirmiştir. İlhanlı yönetiminin kulağına giden bu meseleden ancak Mehmed Bey’in ani ölümüyle kurtulunmuştur. Anadolu valiliğine Abışka Noyan getirilmiş Gazan Han’ın ölümüne kadar görevde kalmıştır. Sultan III. Alâaddin Keykubad isyan süresince Gazan Han’a ve İlhanlı yönetimine bağlı kalmış bunun üzerine kendisine Erzurum’dan Antalya’ya Diyarbakır’dan Sinop’a kadar olan yerleri yarlığla vermiştir. Lakin bir müddet sonra araları vergi meselesi yüzünden bozulmuş Tebriz’e giden sultanın Anadolu’ya dönmesine izin verilmemiş İsfahan’a gönderilerek ölümüne kadar orada yaşamıştır.
[1] Aksarayi, Müsemeretü’l Ahbar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.193
[2] Mehmet Ersan, Türkiye Selçuklu Devleti’nin Dağılışı, Altınordu Yayınları, Ekim, 2020, s.221
[3] Ömer Tokuş, Moğol Hakimiyetinde Anadolu ve Anadolu’da Moğol Noyanlarının İsyanları, Türk Dünyası Araştırmaları, Eylül-Ekim, 2017, s.197
[4] Kürşat Günay, Gazan Mahmud Han Döneminde Anadolu’da Meydana Gelen Moğol İsyanlar (1295-1304), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2003
[5] Ozan Eren Üçgül, Çengiz Soylu Devletlerde Kabile Reisleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haziran, 2009, s.37
Comments